Mare Digitale

Papieren of digitale media: wat is het duurzaamst?

Ik ontvang veel mails met “Please consider the environment before printing this email”. Wat wil dat zeggen? Het lijkt redelijk: gelieve niet te printen, maar papier uit te sparen en daarmee ontbossing tegengaan. Maar het lijkt ook te zeggen dat digitale media duurzamer zijn dan papieren media. Is dat zo? Zijn digitale media beter voor het milieu dan print media?

Duurzaam

Allereerst een definitie van duurzaam – want dat kan nog allerlei kanten op. Duurzame ontwikkeling gaat meestal over het milieu en natuurlijke grondstoffen, maar ook sociale duurzaamheid bestaat. Dan gaat het meer over in welke mate burgers in staat zijn deel te nemen aan het sociale en economische leven, dat hun welzijn en potenties stimuleert [1]. Voor duurzame media neem ik duurzame ontwikkeling op het gebied van milieu.

“Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien, in gevaar te brengen”, gaf de VN-commissie Brundtland in 1987 als definitie. Duurzaam gaat over schaarste van bronnen voor de welvaart, voor nu en voor in de toekomst. Grondstoffen kunnen opraken en de natuurlijke omgeving kent grenzen. Er mag alleen datgeen worden gebruikt wat de natuur ook weer zelf kan aanleveren, oftewel het respecteren van de ‘gebruiksruimte’ van de natuur [2].

De duurzaamheid van print media

We gebruiken steeds meer en meer papier, ondanks het groeiend gebruik van digitale media. Het verbruik van papier, en daarmee bomen, wordt gezien als de grootste bron waarom print media niet duurzaam zijn. Maar eigenijk zijn bomen een hernieuwbare energiebron – zolang we er niet te véél van verbruiken. In Nederland wordt 75% van al het papier hergebruikt [3]. Een kwart van het papier belandt dus toch nog naast de papierbak. Duurzaam gebruik van bomen is niet schadelijk voor het ecologisch evenwicht, maar het is het proces van boom naar papier dat schadelijk is.

Wereldwijd is de papierproductie-industrie de derde grote gebruiker van fossiele brandstoffen en de grootste verbruiker van water per gram afgewerkt product. Ook drukinkt en toner komen er niet goed vanaf: die zijn de tweede grote gebruiker van carbon black, een stof vervaardigd door de onvolledige verbranding van olie [4].

De duurzaamheid van digitale media

De technieken van digitale media, computers en datacentra, verbruiken enorme hoeveelheden energie. De duurzaamheid van digitale media is voor een groot gedeelte te bepalen aan de hand van het verbruik en gebruik van energie. Zijn de computers en datacentra zuinig en verbruiken ze zo weinig mogelijk energie? En de energie zelf, hoe is die opgewekt? Is die opgewekt door groene stroom (wind-, water- en zonne-energie) of draait het op energie opgewekt van fossiele brandstoffen als steenkool, olie of gas?

De Verenigde Staten leveren wat die energie betreft, een voorbeeld. In West-Virginia, Kentucky en North-Carolina floreert de steenkoolindustrie – het is een snel te verkrijgen grondstof en daardoor goedkoop. Diverse datacentra van onder andere Microsoft, Google, Yahoo en Apple draaien op energie verkregen van de steenkoolindustrie. De steenkoolindustrie is in de Verenigde staten een van de grootste veroorzakers van ontbossing, het verlies van biodiversiteit en vervuiling van bijna 2000 kilometer rivierwater[5].

En het gebruik van internet stijgt nog steeds enorm, en daarbij ook het energieverbruik door datacentra. In de komende tien jaar zal het stroomverbruik misschien wel met een factor 10 kunnen stijgen. Het goede nieuws is wel dat al 25% van de elektriciteit gebruikt door datacentra in Nederland opgewekt is met groene stroom [6]. Greenpeace berekende dat in 2020 datacentra meer elektriciteit verbruiken dan Frankrijk, Brazilië, Canada en Duitsland nu bij elkaar verbruiken [7].

Het maken van duurzame media

De duurzaamheid van een mediaproduct (en apparaten om die te bekijken) ligt in de gehele levenscyclus: niet alleen hoe het gemaakt is (met bijvoorbeeld gerecycled papier of hergebruikte elektronische onderdelen) en hoeveel energie, water, gas en afval het tijdens het gebruik van het product vergt, maar ook hoe het weer afgebroken en hergebruikt kan worden. Daardoor is het lastig te zeggen of digitale media inderdaad duurzamer zijn dan printmedia: het ligt aan de levenscyclus van het specifieke mediaproduct zelf.

Een duurzaam digitaal mediaproduct

Een digitaal mediaproduct kan heel goed duurzaam zijn. Als voorbeeld een website:

• het webhostingbedrijf gaat zuinig om met energie en gebruikt (merendeels) groene stroom, het richt servers efficiënt in en het gebruikt glasvezel in plaats van koper;
• het bedrijf achter de website gaat zuinig om met energie, de computers gebruiken (merendeels) groene stroom en deze computers worden als ze afgeschreven zijn, hergebruikt voor nieuwe producten;
• de webbouwer heeft zich bij het bouwen van de website aan webstandaarden gehouden, waardoor de website sneller en efficiënter laadt en de computer van de bezoeker minder energie nodig heeft om de website te zien [8].

Een duurzaam printmediaproduct

Een printmediaproduct kan heel goed duurzaam zijn. Als voorbeeld een boek:

• de boekenuitgeverij gaat zuinig om met energie, heeft efficiënte en gestroomlijnde processen, waardoor computers minder energie gebruiken en er minder papieren proevenverkeer is;
• de drukker koopt FSC-papier of kringlooppapier in om het boek op te drukken en sealt het boek met biologisch afbreekbaar plastic;
• de boekenuitgeverij laat niet meer boeken drukken dan noodzakelijk en gaat bij volgende, kleine herdrukken over op printing-on-demand (waarbij ook die drukker FSC-papier of kringlooppapier inkoopt).

Bewustwording van consumenten

De mening van de massa is voor het merendeel al gevormd: digitale media zijn duurzamer vanwege de besparing van papier. Maar eigenlijk zouden alle media moeten strijden voor duurzamere media, zowel print als digitaal, waarbij het duurzaam gebruik en verbruik zoveel mogelijk voorop staan. Ook de consument moet een bepaald bewustzijn krijgen en afstappen van het idee dat alleen digitale media duurzaam is, en print media dat niet is. Het kan namelijk net zo goed andersom.